SARIYAR BARAJI – NALLIHAN – ANKARA

Nallıhan-Ankara karayolunun 10. km.sinden sağa sapıp iki tarafı ağaçlıklı yoldan ilerleyip Emremsultan Köyünü geçtikten sonra, önce yatağında durgun akan Sakarya Nehri’ni, sonra baraj tesislerini görürsünüz, sonra da Sarıyar Kasabasına varırsınız. Sakarya Nehri kıyısında kurulu Sarıyar Kasabası ilçe merkezine 27 km uzaklıktadır. Nallıhan-Ankara karayoluna 17 km , Ankara’ya 167 km mesafededir.

Nallıhan yöresinde sel sularının açtığı derin toprak uçurumlara yar denir. Sarıyar Kasabasıda Sakarya Nehri kenarında böyle bir yar kıyısında kurulduğundan ve çevresindeki toprak rengininde sarı ve sarının tonlarında olmasından dolayı beldeye Sarıyar ismi verilmiş olmalıdır.

Baraj yapımı öncesi ve sonrasında sebze yetiştiriciliği Sarıyar’ın önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Sarıcakaya ilçesinden sonra yörede turfanda sebzeyi ilk çıkartan köyümüz Sarıyar’dır. Nallıhan’da en güzel turşuyu bu köyün kadınları kurar. Bugün tarımla daha çok yaşlı kuşaklar uğraşmaktadır. Gençler ise sanayide ve hizmet sektöründe çalışmaktadırlar.

Baraj yapımından önceki yıllarda, köyün büküne ve Mihalıççık’a geçişi sağlayan köprüyü sel yıkınca, Sakarya Nehri “Gemi” denilen salla geçilmeye başlandı. Gemi, iki yakaya sağlamca çakılmış kazıklara bağlı halat üzerinde kayar, hayvan ve insan geçişini sağlardı. Bu durum baraj bendinin yapımı için, suyun geçici tünele çevrilmesine kadar sürdü.

Baraj yapımıyla başlayan sosyo-ekonomik gelişmeler köyü kasaba olma konumuna taşıdı.
İlçenin iki kasabasından biri olan Sarıyar’da belediye teşkilatı 01 Aralık 1973’te kuruldu.
1945’te Sarıyar Köyü 465 nüfuslu küçük bir köy iken, 1955’te barajın yapıldığı yıllarda köyde 4 699 kişi yaşamıştır. Bu da Nallıhan’ın o günkü nüfusunun üç katı bir rakam olmaktadır. 1973’te kasaba olan köyün 1990 sayımına göre nüfusu 1 887, 1997 sayımına göre ise 1 721’dir. 2013 yılında ise 803’tür. Nüfusu sürekli azalmıştır.
İki mahalle muhtarlığı vardır. Bunlar; Enerji ve İsmetpaşa’dır. Kasabada ilkokulun yanı sıra ortaokul ve lise vardır. İlkokul 1928’de, ortaokul 1969 lise de 1978 de açılmıştır. Kasaba elektriğe Nallıhan’dan önce kavuşmuş, 1952’de baraj yapımının başlamasıyla köye elektrik verilmiştir.

Baraj yapımından önce bük, nehirden dolaplarla çıkartılan suyla sulanırdı. Baraj yapımından sonra gölden nehir yatağına bırakılan suyla, dolap yerlerine kurulan motorlar yardımıyla sulanmaya başladı. İşlevsiz kalan dolaplarda zamanla yok olup gitti. Keşke bir tanesi korunabilseydi.

Bilhassa 1980’lerden sonra üreticinin biberleri ürün vermeden kurur. Çözüm kuyu sistemine geçmekte bulunur. Akarsuyun uzağına açılan kuyular suları filtre ederek toplar. Toplanan bu sularla sulanan sebzelerden tekrar iyi ürün alınmaya başlanır.

Sarıyar Baraj gölünde 1980 öncesi çok bulunan sazan balığı günümüzde azalmıştır. Balıklara, çevre atığı kokuları sindiğinden yenilememektedir. Bu kirliliğe bilhassa Eskişehir’in içinden geçen Porsuk Çayı neden olmaktadır. 1997 yılı baharında baraj santralinde çalışan bir görevli, santralden bir saatte 60 ton deterjan geçtiğini, yaz günleri kokudan durulmadığını söyledi. Çevreye duyarlı yetişen kuşakların çabası sonucu gelecek yıllarda gölde yine eskisi gibi güzel sazanların üremesinin sağlanacağını ümit ederiz.

30 Mart 2014 Yerel Seçimiyle Nallıhan’ın iki kasabasından biri olan Sarıyar köye, Çayırhan’da beldeye dönüştürülmüştür.

SARIYAR BARAJI veHİDROELEKTRİK SANTRALİ (HES)

“Baraj, Ankara’nın 120 km kuzeybatısında, ilçe merkezinin 25 km güneydoğusundaki Sarıyar Kasabası civarında, Sakarya Nehri üzerinde kurulmuştur. İsmini bu kasabadan almıştır. Sakarya Nehri’nin Sarıyar Köyü önlerinde önce batıdan kuzeye ve sonra yine batıya doğru at nalı şeklindeki bir kavisle yönünü değiştirdiği mevkide bu kavisin 1.5 km kadar gerisinde inşa edilmiştir. Sakarya Nehri’ne ait etütler EİEİ tarafından 1935 yılında, jeolojik etütler ise 1943 yılında başlamıştır. Ankara’ya 165 km uzaklıktaki barajın yol yapım çalışmalarına 1951 yılında başlanmış. Baraj yolları yoğun insan emeğiyle kazma kürekle yapılmıştır.

Kaya dolgu olarak düşünülen baraj, sonradan teknik ve ekonomik nedenler yüzünden beton ağırlık barajına çevrilmiştir. Yapımını yerli firma olarak Etibank üstlenmiş. 01 Mart 1953 yılında inşasına başlanan barajda, 1956 yılının Nisan ayında ilk su tutulmuş. 4 ünite olarak projelendirilen hidroelektrik santralinin temeli 03.10.1951’de atılmış 02 Aralık 1956’da ilk iki ünitesi 4×40 000 Kw takatla hizmete girmiştir. Açılışa devrin Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes’de gelmişlerdir. Diğer iki ünitesi de ikinci beş yıllık plan döneminde 1966 yılında işletmeye alınmıştır.

Baraj elektrik enerjisi üretimi dışında, barajdan Karadeniz’e kadar olan 360 km.lik ırmak vadisindeki yerleşim yerlerini ve tarım arazilerini su baskınlarından korumak amacını da gütmektedir. Bu düzenlemeye daha sonraki yıllarda yapılan Gökçekaya Barajı’da katılmıştır.

Sarıyar beton ağırlık barajının tabandan yüksekliği 108 m, taban genişliği 95 m, taban uzunluğu 60 m.dir. Üst seviyede platform genişliği 7 m, uzunluğu ise 257 m.yi bulur. Barajın gövdesinin beton hacmi 560 000 m³ tür. Barajda aşırı dolma halinde fazla suları dışarı atmak üzere onbirer metre aralıkla 6 tane dolu savak yapılmıştır.

Barajın gerisinde oluşmuş bulunan gölün yüzölçümü 83 km² dir. Biriken suyun hacmi 1 900 000 000 m³ ü bulur. Göl uzunluğu 63 km.dir. Bent yakınında gölün derinliği 100 m, orta bölümde 60-80 m.dir. Genişliği yukarı bölümde 1 000 m, bende yakın dar ve derin vadide birkaç yüz m.dir.”(1) İşletmede 1973 yılında 148 kişi çalışmaktayken(2), 1996 yılı Ekim ayında bu sayı 123’e, 2001 yılında ise 87’ye düşmüştür.(*)

İşletme personelini barındırmak için kurulan iki site vardır. İki site arası 800 m kadardır. Siteler, Sarıyar Köyü’ne yaklaşık 2 km uzaklıktadır. Siteler, çalışanların gereksinmelerine yanıt verecek biçimde düşünülüp yapılmıştır. Sinema, lokal, konukevi, spor alanları, yüzme havuzu ve göl kenarında plaj tesisleri vardır. Baraja, 1987 yılında eski Maliye Bakanlarından Hasan Polatkan’ın ismi verilmiştir.